Bảo tàng Lịch sử Quốc gia

Pháp đã rất quý mến cũng như nể phục vua Đồng Khánh. Để thiết lập những bước giao thiệp tốt đẹp hơn, chính phủ Pháp đã suy nghĩ rất kỹ quà tặng trong buổi ra mắt vua An Nam. Cuối cùng, Tổng thống Pháp đã quyết định "ấn trện".

Ấn trện của chính phủ Pháp tặng vua Đồng Khánh.

"Đối với một vị con Trời như vua Đồng Khánh, không gì hay hơn là nên tặng vua một bảo vật đến từ trời. Vậy, tôi xin yêu cầu chính phủ xứ ta hãy cố tìm cho ra một thiên thạch, sau đó hãy khắc và tiện nó ra thành một cái ấn qúy", Stanislas Meunier - nhà địa chất học, khoáng vật học, nhà báo khoa học- đã cố vấn cho Tổng thống Pháp và nhận trọng trách đi tìm báu vật.

Ông phải lục khắp các cửa hàng chuyên môn của Pháp và ngoại quốc, nhưng đều không tìm được một thiên thạch nào vừa ý. Cuối cùng, tại thành phố Vienne (Áo), ông mới mua được một khối đá đã rơi xuống trái đất vào ngày 30/1/1868 tại Pultusk (Ba Lan). Thiên thạch này không bị nứt nẻ, có dáng đẹp mắt, kích thước thích hợp. Ông mừng quá và mang về giao cho thợ kim hoàn chế tạo. Mặt ấn bằng vàng ròng, có khắc chữ: "Le gouvernement de la République Française à S. M. Dong-Khanh, roi d'Annam" (Chính phủ cộng hoà Pháp tặng vua Đồng Khánh, quốc vương xứ An Nam).

Khi nhận được qúy phẩm này, vua Đồng Khánh đã viết thư hồi đáp và cảm ơn chính phủ Pháp.

Mặc dù chủ trương cho học tập nghề chụp ảnh từ thời vua Tự Đức, nhưng chỉ đến đời vua Đồng Khánh, thì điều này mới thành hiện thực. Khi đó, được Pháp đề nghị chụp ảnh nhà vua để gửi về Pháp “cho biết mặt, tỏ rõ tình giao hiếu”, vua Đồng Khánh đã cho phép thợ ảnh chụp mình vào tháng Chạp năm Ất Dậu (tháng 1/1886). Bức ảnh vua Đồng Khánh sau đó được rửa làm 2 bản, một gửi về Pháp, một nhà vua giữ lại.

Sách Đại Nam thực lục chính biên chép rằng: “Niên hiệu Đồng Khánh, Ất Dậu, tháng 12. Bấy giờ Phó đô thống Pháp bàn với đô thống đại thần ủy phái quan họa đồ ấn ảnh Đại Pháp đến điện đình in chân dung của vua, gửi về nước Pháp để tỏ tình giao hiếu với nhau. Viện thần nói: Quốc tục phương Tây, lấy việc ấy làm trọng xin nên y theo. Mới chọn ngày quang tạnh, vua mặc mũ, áo đại triều, ngồi ở điện Văn Minh cho quan Pháp chụp ảnh. Rồi chuẩn cho in thành hai tấm ảnh, 1 tấm để lại dâng lên, 1 tấm gửi về Pháp”.

Theo dữ liệu nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân, tấm ảnh này chụp vào mùa đông xứ Huế, trong điện Văn Minh không đủ ánh sáng nên tấm ảnh lịch sử của vua Đồng Khánh gửi cho chính phủ Pháp không rõ lắm. Vì thế, về sau, vua Đồng Khánh cho chụp lại, nhà vua mặc đại triều nhưng đầu lại quấn khăn chứ không đội mũ. Tấm ảnh thứ hai này rõ hơn và được phổ biến rộng trên sách báo từ đó đến nay.

Ít ai biết rằng vua Đồng Khánh từng có kế hoạch sang Pháp nhưng dự định bất thành bởi ông mất vì bạo bệnh ngày 27 tháng 12 năm Mậu Tý (1888), một năm trước khi tiến hành cuộc Tây du.

Sách Khải Định chính yếu sơ tập chép lời dụ của vua Khải Định, con trai vua Đồng Khánh nói về chuyến đi bất thành của cha mình như sau:

“Sự sáng suốt, thân ái và tin cậy của Tiên Hoàng khảo chính khớp với tấm lòng của quý Đại Pháp. Vì thế vào năm Đồng Khánh thứ 3, Mậu Tý, tức năm 1888 theo Tây lịch, Người đã hạ sắc quyết định rằng đến năm Đồng Khánh Kỷ Sửu, tức năm 1889 theo Tây lịch sẽ ngự giá sang triều đình quý Pháp để bày tỏ tình hữu hảo từ xưa giữa hai nước, thể hiện lòng chân thành hết mực tin cậy đối với Đại Pháp, đồng thời nhân đó đi khảo sát các nền chính trị văn minh để khi hồi loan sẽ cùng với chính phủ Bảo hộ mưu tính tiền đồ tiến hóa cho dân nước ta.

Ai đâu có ngờ vận hạn gian truân, chưa kịp đi tới mục đích hoàn toàn thì vào ngày 27 tháng 12 năm Mậu Tý niên hiệu Đồng Khánh thứ 3, tức là ngày 28 tháng 1 năm 1889 theo lịch Tây, Tiên Hoàng khảo Cảnh Tôn Thuần Hoàng đế đã ngự lưng rồng lên làm khách trên trời. Thế là ý nguyện ngự giá sang triều đình nước Đại Pháp biến thành niềm hư ảo mây trời, còn quốc dân đương thời cũng một phen ngao ngán, thất vọng”.